กวาเม อึนกรูมา (อังกฤษ: Kwame Nkrumah 21 กันยายน พ.ศ. 2452-27 เมษายน พ.ศ. 2515) เป็นผู้ก่อตั้งและประธานาธิบดีคนแรกของประเทศกานา และเป็นที่รู้จักกันในนามผู้มีอิทธิพลของ แพน-อัฟริกานิซึม ใน ศตวรรษที่ 20
กวาเม อึนกรูเป็นบุตรของนางเนียนิบา เกิดเมื่อปี พ.ศ. 2452 ในเมืองอึนโกรฟุล โกลด์โคสต์ เขาจบการศึกษาจากโรงเรียนอะคิโมตาซึ่งเป็นโรงเรียนที่มีชื่อเสียงในเมืองอักกราในปี 1930 เขาเดินทางไปสหรัฐอเมริกาในปี พ.ศ. 2478 จบปริญญาตรีจากมหาวิทยาลัยลินคอล์น รัฐเพนซิลเวเนีย ในปี พ.ศ. 2482 ปริญญาโทด้านการศึกษาจากมหาวิทยาลัยเพนซิลเวเนีย ในปี พ.ศ. 2484 และปริญญาโทด้านปรัชญาในปีต่อมา
ระหว่างที่อยู่ในสหรัฐอเมริกา อึนกรูมาเทศน์ที่โบสถ์เพรสไบทีเรียนของคนผิวดำในฟิลาเดเฟียและนครนิวยอร์ก เขาอ่านหนังสือเกี่ยวกับการเมืองและศาสนา และสอนวิชาปรัชญาแก่นักเรียน อึนกรูมาได้พบกับแนวความคิดของมาร์กัส การ์วี และในพ.ศ. 2486 เขาได้พบและเริ่มติดต่อกับซี. แอล. อาร์ เจมส์ นักการเมืองลัทธิมาร์กซชาวตรินิแดด ผู้ซึ่งภายหลังอึนกรูมากล่าวถึงว่าเป็นผู้สอนให้เขาได้รู้ว่าการปฏิบัติการใต้ดินนั้นให้ผลได้อย่างไร
อึนกรูมาเดินทางมาลอนดอนในเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2488 โดยตั้งใจว่าจะศึกษาต่อที่วิทยาลัยเศรษฐศาสตร์และรัฐศาสตร์แห่งลอนดอน หลังจากที่ได้พบกับจอร์จ แพดมอร์ เขาช่วยการจัดงานประชุมแพน-อัฟริกันครั้งที่ห้าในเมืองแมนเชสเตอร์ ประเทศอังกฤษ ตอนนั้นเขาได้ก่อตั้งคณะเลขาธิการแห่งประเทศแอฟริกาตะวันตกเพื่อยกเลิกอาณานิคมในแอฟริกา อึนกรูมาได้รับตำแหน่งรองประธานสมาคมนักเรียนแอฟริกาตะวันตก (WASU)
ภายหลัง อึนกรูมายังได้รับปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์จากมหาวิทยาลัยลินคอล์น มหาวิทยาลัยรัฐมอสโก มหาวิทยาลัยไคโร มหาวิทยาลัยฮัมโบล์ท และอื่น ๆ อีกด้วย
ในฤดูใบไม้ร่วงของปี พ.ศ. 2490 อึนกรูมาได้รับเชิญให้รับตำแหน่งเลขาธิการของ United Gold Coast Convention (UGCC) ซึ่งมีจุดประสงค์เพื่อดำเนินการสู่อิสรภาพ อึนกรูมารับตำแหน่งนี้และออเดินทางสู่โกลด์โคสต์ หลังจากที่หยุดแวะที่ประเทศเซียร์ราลีโอน ไลบีเรีย และโกตดิวัวร์ เขาก็เดินทางมาถึงโกลด์โคสต์ในเดือนธันวาคม พ.ศ. 2490